bikaranîna dengê ê

Subhi Ahmad

Dem hatiye ku em li ser mijarên nazik (hesas) bisekinin ji ber ku ew di zimanê kurdî de gelekî pêwîst û giringin.

Dengê (ê) wek dengekî yan jî wek peyvekê heşt bikaranînên xwe hene ji ber vê yekê em dikarin bêjin zimanê kurdî zimanê dengdêran e, zimanekî pir nazik e û (hesas e) ji ber vê jî mijarên pir nazik di nav de hene,em ê ewayên bikaranîna dengê (ê) bi awayên cuda şrovebikin.
1-   Dengê (ê) mîna tîpeke ji tîpên zimanê kurdî ye û
Ew jî  tîpeke dengdêr e. Tîpa deng dirêj jê re dibêjin.
Wk:  ( a – e – ê – i – î – o – u – û – ).
2-   Dengê (ê) wek zayenda(veqetandeka) nêr ji bo navên nêrza tê bikaranîn û bi dawiya navan ve dibe. Ev yek ji bo malaniyê bide xwiyakirin. Ew jî wek (artîklekê)bi zimanê inglîzî tê xwiyanîkirin.
Wek:
Kurê min
         Hespê kumêt çû çêriyê.
Destê wî şewitî.
Deriyê xaniyê te mezin e.
Birayê te gelekî baş e.
Dilê wî pir nazik e
………………………………..
3-   Dengê (ê) wek nîşanekirina navên mêza tê
bikaranîn û kurtasiya rengdêrên nîşandan wek (vê – wê)dide xwiyakirin.
Wek:
Vê keçê av vexwar.
Wê keçê stran got
Keçê av vexwar.
Keçê stran got
Wê darê pel da.
Darê pel da.
Gulê ava şor vexwar.
Vê gulê ji xwe re bibe.
Pisîkê deh çêlîk anîn.
Ez her roj Gulê dibînim.
Ew dibîstanê nasdikin.
Min ji Zîlanê re got.

4-   Dengê (ê) weke lêkera dema bê (pêşerojê) tê bikaranîn. Dema ev lêker di nav hevokê de hebe û li pêşiya lêkerê be, mirov dizane ku ew hevok dema pêşerojê dide  xwiyakirin. Ew jî ji lêkera (dên –  û di dawiyê de  ê) hatiye nîşankirin.
5-
Wek:
Ez ê biçim bajêr.
Tu yê kengî bersiva min bidî.
Ew ê zimanê xwe yê dayîkî bixwîne.
Em ê mafê xwe bistînin.
Hûn ê rojên xweş bibînin.
Ew ê koletiyê ne pejirînin.
6-   Dengê (ê) wek nîşana (wî – wê) ji bo kesan û
tiştan tê bikaranîn.
Wek:
Min li (wî, wê) pirsî.
Min  pirsî.
Te ji (wî, wê) re got.
Te  re got.
Ez bi (wî, wê) mijûlbûm.
Ez  mijûlbûm.
Em di (wî, wê) tiştê gihiştin.
Em  gihiştin.

7-   Dengê (ê) wek bernavekî malanî  tê bikaranîn û
Cihê bernavê (milkî) digir e.
Wek:
Kurê min baş e, lê yê te çawe ye ?
Karê min û te hêsan e, lê yê wî pir zehmet e.
xaniyê min mezin e, lê  wî çawe ye.
Beranê min qer e, ma  wî bi çi rengî ye.
……………………………………………………….

8-   Dengê (ê) wek gihanek tê bikaranîn  peyvan an jî
hevokan bi hev ve girê dide.
Wek:
Birayê min ê delal çû serê çiyê.
Destê min ê rastê têş e.
Hespê me yê rehwal windabû.
Min destê xwe ji wî şûçt ê ku dereng hat ba we.

شارك المقال :

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

اقرأ أيضاً ...

Salih Cefer



Qedexebûna zimanê kurdî bi salên dirêj bû sedema paşketina hemû cûreyên wêjeya kurdî û bi taybetî jî ya zaravayê kurmancî.
Tevî ku di van salên dawî de li gelek alîyên Kurdistnê rewşa wêjeya kurdî (kurmancî) bi pêşve çûye jî, lê hîn pêwîstîya bi pêşveçûnên bêtir heye.
Kanîyên pêveçûnê pirin, yek ji wan…

Ebdûlazîz Qasim

 

Ji demê hatina Ehmed El-Şerih li ser desthilata Sûriyê, piştî hilweşîna rejîma Esed di 8ê çileya sala borî de û heta îro, bi carekî rewş û rastiya Sûriyê ya civakî, cugrafî, siyasî, etnîkî û olî tê paşguh xistin, bi taybetî hebûna gelê Kurd bi carekî tê paşguh xistin, her bigire…

Amadekirin û kurmacîkirina tekstên stiranan: Ednan Bedreddin

 

Mezher Xaliqî yek ji navdartirîn hunermendn kurd ên sedsala bîstan e. Ew di sala 1938 an de weke zarokê malbateka kurd a oldar li Sune (Sanandaj) hatiye jiyanê. Behremndiya Xaliqî di warên goranîgotin û werzişê de ji salên dibistana seretayî ve derketine pêş. Her di…

Ebdûlazîz Qasim

Di dîroka navçeyê de, hîç erdnîgariyek bi navê Tirkiyê nîne, û deweta Tirkiya li ser sextkariya dîrokê û talankirin, qirkirina Kurd, Ermen û Yonaniyan û herwiha li ser dagîrkirina beşeke mezin ji xaka kurdistan, Yonanîstan, Qubirstan û Ermenistanê hatiye avakirin.

Projeyên Tirkan her ji destpêka xwe ve û heta…