Dr.Phil.Ebdilmecît Şêxo
Helbest û stran di (Ronahî) de
Celadet Bedirxan çiqas giringî daye çîrokên Folklorî,ewî ewqas jî giringî daye helbest û stranên Kurdî û rolên herdu cureyên wêjeyî di pêşketina nêrîn û ramanên Kurdî,netewî û civakî de berçev kirine,lewra jî em bi zelalî dibînin ku helbest û stranên Kurdî jî cihên xwe di kovarê de bi balkêşî standine,li derdora (35)helbestan bi pênûsên têkel cihên xwe di kovarê de girtine;mîna1-Ehmedê Namî.2-Mela Enwer3-Osman Sebrî.4-.Hesen Perîxan,5-Hesen Hişiyar,6-M.E.Botî.7-Jandar Zengo,8-Bêkes.9-Ebdilrehman Elî Yonis.10-Qedrî Can,11-Celadet Bedirxan.Herweha jî nêzîkî 10 stranên Kurmancî jî bi pênûsên cida hatine weşandin:(1-Şerê bestê beleka 2-Şerê Kehnêqîrî.3-Strana Kurdî4-Çetelê Axê.5-Strana Kurdî.6-Lawik.7-Strana Kurdî.8 -Stran û h w.Herdîsan jî em kanin gelek hindik ji wêjeya Farîsî jî di kovarê de bixwînin.
Heta kengî emê bimînin bin destê dijmin
Kurdistan êdî menale,lawên te hatin
Mal can û dil bi carek bo te fîda kim
….) ,hej.12.
Helbestvan Mela Enwer Şêx Mihemed Tahir ji Amêdiyê ye, ji êla Berwarî jorî ye,ew du helbestan di vir de diweşîne:1-(serbestî) ji(42) malikan e.2-Besta welat ji (25) malikan e;ew di bin navnîşan (serbestî) de şîretên pir sudar dide gelê xwe,wireyên keç û lawên Kurdistanê bilind dike,ew dixwaze ji miletê xwe re bêje,azadî û xoyîbonî bê qeleng netê holê, jîna bê aramî û serbestî ne jiyan e,lê ew diçespîne jî ku li ser rêka azadiyê astengî jî hene,lê tevî vê jî; divêtin Kurd mîna piling û şêran xwe bikin qurbanê welatê xwe.helbestvan hîn waneyek kêrhat dide hemû êlên navçeyên Kurdistanê,daxwaza yekbûn û yekdestiyê di navbera hemû êlên Kurdistanê ji bo rizgarkirina Kurdistanê dike.
Helbestvan dinivîse :
Serbestî
Divêtin em li vê rêkê nexwazin nav û serdarî
Şev û rojan bikeyn şolî ji bo serbestiya Kurdan
Bi xûh û xûn û kiryarî digîn armancên zêrîn
Çi tame sehe dikin an jî,ji vê jîna bi zîndanî
Heta desta bi xûnê ter nekey najî bi serbestî
Hemû Kurd xûnek û goşt in,Hekarî ya xwe Bidlîsî
Cizîrî ya xwe Baban,çi Bedlîsî,çi Berwarî
Çi Caf û Hewremanî bin,Bilûx bin yan xwe Şengarî
….. )hej.12
Osman Sebrî siyasetmedar û wêjevanekî li seranserî Kurdistanê naskirî ye,ew di helbesteke dirêj bi (40) malikên du-alî bi naverokeke çîrokî û li jêr vê navnîşanê de dinivîse,em li jêr tenê çend malikan ji helbestê wek nimûne vediqetînin.
Kerê dengbêj
Dibêjin li nav Şêrwan Hebû yekî bazirgan
Wî hebûn hêştir û ker Tev bi hawd û semer
Ji wan dido bûbûn jar Nema bi wan dibû kar
Herdu berdan dora gund Da biçêrin bibin rind
Hêştir rabû gote kêr Tu guh bide min camêr
Were ji dest mirovan Em birevin nav gavan
Serekî tev çêriyan Di newal û hêriyan
Digot birakê hêştir Ji mêj ve min deng ne kir
Dilê min zor şadibe zirîn li radibe
Hêştir got ho kerê nêr bizor zikê me bû têr
Tu hevalekî ne çakî dê xelkê li me rakî
Hêştir çû ker li wir ma bû xwarina gur û sa
Kesê bê dem bizire an jî bilind bifire
Bi wê teqez nabe mêr wê bigê dongiya kêr.Hej.(13).
Bi vî rengî danûstandin navbera herduyan de berdewam dike,lê li gor em ji mebesta helbestvan têdighînin ku ew bi awayekî nerasterast ji xwendevanên xwe re dibêje:Divê mirov di karûbarên xwe de,di liv û tevgeran de ne tewşankî be û her karek û xebatek di dema xwe de be.
Dîsan Osman Sebrî helbestekê di bin navnîşana(Xwaşxwana çiyakî) bi (24) malikan diweşîne, ew jî mînanî pir nivîskar û helbestvanên cîhanê, niştimanê xwe mîna dilbereka xwe dibîne û hestên xwe bi evînek kûr û bilind derdibirîne,em li vir hin malikên vebjartî pêşkêş dikin .
Xwaşxwana çiyakî
Gundê me kiçik bi dar û ber
Bihna min teng e qet nayê der
Delalê her tu daxwaza min
Ez im dilketî ji dil û can
Çavên te belek dêmên te sor
Dil ji min sotin keziyên mor
Lêvên te tenik wek pelkên gul
Livîn û ji min girêdan mil
Firyam di çiyê de min da hêlan
Bi hezkirina te ji xwe sot can.
…… ) Hej.14
Herdîsan di vê hejmarê de Cegerxwîn helbestekê di bin navnîşana (Ew maldarên birçî) de bi (26) malikan diweşîne,em tenê (7)malikên vebjartî mîna nimûneyên berçavkirî li jêr pêşkêşî xwendevanan dikin.
Ew maldarên birçî
Birçî bûne serê xwe hildane ev çend sal in
Kurdên reben li hawîr birçî mane bê mal in
Hin dewlemend û têrmal û pir zêr û têr gund in
Lê hin ji wan belengaz û reben û mirdal in .
Dewlemendan kodik xistiye nav lingên xwe lê
Guh nadêrin belengaz çawa li jor nalnal in
Cegerxwîn xemhilgir e li ser we dinlaî tim.Hej.(14)
Wek pir baş di dîroka wêjeya klasîk de hatiye naskirin ku Seyda Cegerxwîn ne tenê zimanê welatparêzan bû,lê ew bi rexberî diyardeya netewperestî de jî,ew vedenga dengên hejar û belengazan jî bû, ew ji ber derdên wan hergîz dinalî,berevaniya zikên birçî dikir û ewî rexnên tûj arastî dewlemendên ziktêr yên ku tenê û bê hevaltiya belengazan di nav lingên xwe de şîvên xwe dixwarin.
Cegerxwîn rewşa jinên Kurd jî pir berçav dikir,bindestî û nezanîna jina Kurd li nik wî kêşeyeke pir mezin bû,ewî mîna her mirovekî pêşverû û dêmokrat li ser rewşa jinên Kurdisatnê radiwestiya û rêya zanînê û serfiraziyê şanî wan dikir: Ew di vê kurtehelbestê de jî( ey keça Kurd ) bang li wan dike û dinivîse:
( Ey keçê rabe bixwîne,da tu serbest her bijî
Zû ji xew tu ser hilîne ,bes bimîne bê mejî
Wa hevalên te li her der serbilind in pêşve çûn
Ger nexwînî kes ji bo te êş û derdan nakujî
……… ).Hej.(15)
Lê Mela Enwer jî di bin navnîşana (xebat) de(38) malikan di vê hejmarê de dinivisîne:
Xebat
( Xebat bikin gelî lawan,xebat her karê mêran e
Xwe hişyar kin hemî pêkva em mihtacî gencane
Bikin şermê ji xwe bes e,bikin şermê ji xwe bes e
Xebatê bikin gelî şêran ku ev rê bû me derman e .
…….)Hej.(15)
Ew jî di vir de bi dengê bilind û bala bang li xortên Kurdan dike,rêya têkoşînê û serkeftinê destnîşanê wan dike û wireyên wan jî bilind dike,lê helbestvan pêşda jî bi wan re dibêje:Yekdestiya xortan di rêya azadiyê de gelek pêwîst e û divê hûn hêdî ji ber qelsiya xwe de şerm bikin,lê divê hûn zanibin xebat tenê dermanê we y.Herweha jî em kanin di vir de hin helbestên din jî mîna helbesta Hesen Perîxan di bin navnîşana (ziyaret ) û helbesta Cegerxwîn di bin navnîşana (Gernexwînin) jî bixwînin.
Lê Hesen Şiyar jî helbestekê di hejmara (16) an de di bin navnîşanê (Halan) de diweşîne:Ew di vir de bi ronakbîrên Kurd re dipeyve û ji wan bi vê wateyê dipirse,ma kes kane welatê xwe bê xebat û têkoşîn ji dijminan rizgar bike!Hûn ji ber derd û zordariyên dagîrkeran dinalin û jîyan ji bo me Kurdan li çar aliyên Kurdistanê pir kirêt û xerap bûye,lê divê hûn zanibin jî hemû Kurd li çavnêrîna Kurdên ronakbîran in, ku ew pêşengiya gelê xwe bikin û dengên xwe li dijî dijminên dagîrker bilind bikin .
Halan
( Minewerno ka ew welat Ma tê dîtin ew bê xebat
Binêrin hon li van erdan dinalin,ew ji ber derdan
Jîn bo me bûye qebahet li jêr û jor û çar alî
Hemî Kurd in di vî halî li hêviya me çavnêr in
……… ). Hej.16
Di hejmara (18) an de em kanin du helbestên Cegerxwîn di bin navnşanên 1-Pîra torê.2- Hey Kurd û helbestek bi sernavê1- Xiyal ya M.E .Botî û dîsan helbestek bi navnîşana 1-Kurmancino bi pênûsa Mîrzango Belebşînî bixwînin.
Cegerxwîn di helbesta (Hey Kurd e) ya ku ji (22) malikan pêk hatiye dixwaze ji gelê xwe re bêje:Bese hûn di xewê de bimînin,binêrin ku ro çiqas bilind bûye û hûn hîn di xew de mane,dema me ne dema razan û xewkirinê ye,lê dem hatiye ku hûn rabin ser piyan û ji bo mafên xwe çekdar bin û li dijî dijminên dagîrker xebatên xwe bikin .
(Ser ji xew rake binêre ro ji bircê da der e
Zanbe ey milet im ev dem ne ya razan û xew
Ev dema gurmên û ceng û top û tîp û leşker e
…… ).Hej.18
Mîrzango Belbeşînî jî di helbesta xwe(Kurmancino) bang li Kurdan dike û dibêje:Kurdmancino (Kurdino) divê hûn xwe bikin yekdest
,li hev bicivin û bi yekdengî bang bikin û mafên xwe bixwazin,bila hawîrdora we bizanibin ku hûn daxwaza mafên netewî dikin,lê divê hûn ji bo azadiya Kurdistanê xwînê jî birêjînin ji ber ku mirin ji bindestî û setemkarîyê çêtir û rûmetir e.
Kurmancino
(Kurdmancino hon kom bibin
Da xelk bêjin bizane Kurd
De,wa heqê xwe hon bikin
Mirin çêtir e ji vê jînê.
….. )Hej.18
Dumahîk heye
Efrîn ,13.07.2024
