Kurdistana Rojava çawa tevlî Sûriyê bû ?


Salar Salih

 

Kurd ji hezarên salan ve li ser xaka xwe ya
dîrokî dijîn, Kurdistana sirûştî ku welatê miletê Kurd e, di dîrokê de yek
parçe bû ta sala 1514 an, ku yekemîn car hat parçekirin di navbera ferweriya
Osmanî û ferweriya Sefewî de piştî cenga Çaldêranê, ku ferweriya Osmanî têde
biserket, Kurdistana mezin bi vî awayî ji sala 1514 an de bû du beş, beşê mezin
ji Kurdistanê ji para ferweriya Osmanî ket, û gelek mîrîtî di wî beşî ji
Kurdistanê avabûn girêdayî Sultanê Osmanî bûn ligor sîstemkê nêzîkî sîstema
konfidralîzmê , wek mîrîtiya Botan, mîrîtiya Bedlîs, mîrîtiya Kilis, û mîrîtiya
Milî ya ku ta sala 1909 an jî lidar bû.

Piştî şerê cihanî yê yekem û têkçûna ferweriya Osmanî, dewletên hevpeyman xakên ferweriyê di navbera xwe de dabeşkirin bi imzekirina rêkeftina Sayiks – Pîko sala 1916 an di navbera Brîtanya û Ferensa û Rûsiyayê, lê piştî vêketina şoreşa Belşefî li Rûsya ya Qeyserî sala 1917 an, Rûsiya ji rêkeftinê vekişiya û tenê Ferensa û Brîtanya xakên ferweriya Osmanî di nav xwe de parve kirin.
Gelek navkokî di navbera Ferensa û Birîtanya de derketin holê, lê di dawiyê de ferensa  ji herêma Mûsilê ya Piranya Kurdî ku di para wê de bû daket û da Birîtanya, beramber rêjeyekê ji petrola Mûsilê, di rêkeftina Londonê de sala 1920 an di navbera Ferensa û Birîtanyayê, û bi vî şêweyî xakên rojhilatî çemê Dijlê ketin bin kontrola Birîtanya de û tevlî dewleta Iraqê ya nû bûn, û xakên Kurdistanî yên rojavayê çemê Dijlê tevlî Sûriyê bûn ku di bin kontrola Ferensayê de bû.
Û jiber piştgiriya Tirkiyê ji şoreşgerên Sûrî re li dijî hêzên Ferensî û hebûna wan li Sûriyê, Ferensa gihişt rêkeftinekê bi Tirkiyê re ji bo destnîşankirina sînorên di navbera Tirkiyê û Sûriyê de, û li bajarê Enqere sala 1921 rêkeftina Franklîn – Boyon hate imzekirin di navbera Ferensa û Tirkiyê de û sînor hatin danîn û Kurdistana Rojava hat veqetandin ji Kurdistana Bakur û bi vî awayî Kurdistana Osmanî hate dabeşkirin di navbera sê dewletan de, Tirkiyê , Iraq ,û Sûriyê, jiber berjewendiyên Dewletên hevpeyman yên serkeftî di şerê cîhanî yê yekem de.
Li tev ku peymana Sîver sala 1920 an danpêdan bi mafê miletê Kurd kir di desthilateke otonomî de li deverên piraniya Kurdî , lê ew peyman bi cî nehat jiber berjewendiyên dewletên hevpeyman û di kongirê Lozanê de sala 1923 an Kurd hatin xapandin û ti maf bi dest nexistin.
Pirsa miletê Kurd li Sûriyê pirsa Xak û Milet e, ne wek ku hin rewşenbîrên nijadperest dibêjin ku Kurd kêmnetew in li herêmên bakur û rojhilatê Sûriyê, divê ku çareseriyek guncaw ji pirsa Kurdî re bê çespandin, ew çareserî jî divê di çarçoveya sîstemeke fedralî de be, ku miletê Kurd bikaribe Herêmên xwe bixwe birêve bibe, ger çareserî ne li ser vê bingehê be aramî li Sûriyê çênabe, û pêşbînî heye ku Sûriyê parçe bibe ger sîstema Fedralî neyê pejirandin ji Rêjîm û Rikberiya Sûrî.
 

شارك المقال :

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

اقرأ أيضاً ...

Salih Cefer



Qedexebûna zimanê kurdî bi salên dirêj bû sedema paşketina hemû cûreyên wêjeya kurdî û bi taybetî jî ya zaravayê kurmancî.
Tevî ku di van salên dawî de li gelek alîyên Kurdistnê rewşa wêjeya kurdî (kurmancî) bi pêşve çûye jî, lê hîn pêwîstîya bi pêşveçûnên bêtir heye.
Kanîyên pêveçûnê pirin, yek ji wan…

Ebdûlazîz Qasim

 

Ji demê hatina Ehmed El-Şerih li ser desthilata Sûriyê, piştî hilweşîna rejîma Esed di 8ê çileya sala borî de û heta îro, bi carekî rewş û rastiya Sûriyê ya civakî, cugrafî, siyasî, etnîkî û olî tê paşguh xistin, bi taybetî hebûna gelê Kurd bi carekî tê paşguh xistin, her bigire…

Amadekirin û kurmacîkirina tekstên stiranan: Ednan Bedreddin

 

Mezher Xaliqî yek ji navdartirîn hunermendn kurd ên sedsala bîstan e. Ew di sala 1938 an de weke zarokê malbateka kurd a oldar li Sune (Sanandaj) hatiye jiyanê. Behremndiya Xaliqî di warên goranîgotin û werzişê de ji salên dibistana seretayî ve derketine pêş. Her di…

Ebdûlazîz Qasim

Di dîroka navçeyê de, hîç erdnîgariyek bi navê Tirkiyê nîne, û deweta Tirkiya li ser sextkariya dîrokê û talankirin, qirkirina Kurd, Ermen û Yonaniyan û herwiha li ser dagîrkirina beşeke mezin ji xaka kurdistan, Yonanîstan, Qubirstan û Ermenistanê hatiye avakirin.

Projeyên Tirkan her ji destpêka xwe ve û heta…