Mistefa OsoWergerandin: Ebdûlazîz Qasim
Pirrengiya olî û fereneteweyî, rewşek xwezayî ye ku di piraniya civakên serdem yên welatên cîhanê de dihête dîtin, ji ber ku ti dewlet ji aliyê etnîkî yan jî hêla olî ve safî û petî nîne, Ev yek dibe bibe sedemek ji bo bihêzbûn û dewlemendiya dewletê û bibe sedema mezinbûn, pêşkeftin, xêr û xweşiya wê – wekî Amerîkayê û dewletên rojavayî yên Ewropa- yan jî bibe faktoriyeke lawazbûn û paşkeftina wê, û sedema peydabûna hevrikî û perçebûna wê- wekî dewletên Sovyeta berê, dewletên Balkanê û hin dewletên din di dehsalên dawiyê yên sedsala bîstan de û hejmarek dewletên Rojhilata Navîn, di nav de Sûriya niha jî – li gor siyaseta li hember wê tê pejirandin, û şêwekarên serederiya li gel û çareserkirina wê û sînorên hez û vîna ji bo pêkanîna pêkvejiyan û xweşbûnê di navbera van pêkhateyan û movikên tevna civakê de yên dewletê.
Ji ber girîngiya mijara pirsgirêkên pêkvejiyanê di nav pêkhateyên cur bi cur û cuda de yên civakên dewletên cîhanê û karvedanên wê yên rasterast li ser pirsgirêkên aştî û ewlehiya navnetewî, ku civaka navnetewî û Netewên Yekbûyî, herdem xema vê yekê dixwin û li ser pêdagiriyê di gelek yasa, biryar û belgeyên xwe de û herwisa di bîranîn û helkeftên xwe yên têkildar de dikin, wekî: Roja Lêborîna Navnetewî, ku her sal dikeve di 16ê Çiriya paşîn de, û Roja Navnetewî ya Pirrengiya Çandî ji bo Diyalog û Pêşkeftinê, ku her sal dikeve 21ê Gulanê de.
Li Sûriyê, ku welatekî naskirî ye bi zehfî û pirrengiya xwe ya netewî, olî, mezhebî ve…, ku pêkvejiyan di navbera pêkhateyên wê de rastî gelek destdirêjî û xirabiyan hatiye, û herweha rastî gelek derbên bi êş hatiye, ku têde stûn û bingehên wê ji hêla hemû hukûmetên deshilatdar hatine hejandin, ji ber polîtîkayên wan yên nijadperestî û kiryarên tundutijiyê, tepeserî, paşguhxistin, înkar, dûrxistin û perawîzkirinê…, pêşîgirtina li xwederbirîn û bêparkirina ji mafan.
Piştî hilatina şoreşa Sûrî di adar 2011 de, û peydabûna komên çete yên Îslamî yên tundrê, ku siyaset û kiryarên wan di vî warî de ji siyaset û kiryarên wan ji aliyê nîjadperestiyê, olperestî û tawanbariyê ve ji kiryarên hemû hukûmetên Sûrî yên ku deshilatdarî heta niha xirabtirin, … ku bandorên xirabtir xistin li ser mijarên pêkvejiyîna civakî di navbera pêkhateyên wê de, heta radeyekê ku zengilê metirsiyê li ser encamên pir xirab li ser mijarên ewlehî, aramî û aştiyê lê dide.. ku tikes nikare encam û bertek û dorhêla wan ya metirsîdar pêşbînî bike.
Bidestxistina pêkvejiyaneke daxwazkirî di navbera pêkhateyên netewî û olî yên civaka Sûrî de, heta asekî mezin bi xebatek bêtir û hewldanên hemû hemwelatî û saziyên wê yên cur bi cur heye – nemaze malbat, perwerde, ol û civaka sivîl – ji bo binbirkirina hizr û raman û şûnwar û bermayên siyaset û kiryarên zordestî, înkar, perawîzkirin, dûrxistin û bêparkirinê …., yên ku di qonaxên borî de hatine komkirin di mejî û zihniyeta wan de, û divê xebat bibe li xema çespandina prensîb û nirxên mirovî ji bo xurtkirin û bihêzkirina pêkvejiyanê, herwisa peydakirina jîngeheke baş ji bo wê ku mafên mirovan û azadiyên bingehîn misoger bike, ku pêwîstiya vê yekê bi xwe bi garantiyên destûrî û yasayî heye ku wan biparêze û pêşve bibe, û pêkanîna dad û wekheviyê di navbera hemû pêkhateyan de misoger bike, bêyî cudahî û cudahiyek li ser bingeha netewî, yan olî yan jî mezhebî.
Rojnama Agirî 402
