Birahîm Qasim
Mela Xelîlê Mişextî Mişextî helbestên xwe bi malikîne û çarîne li ser ritim û newaya pêlewazan bi şêweyê klasîk nivîsandine, lê mijarên wî bigiştî li ser Riyalîzim(Rasteqîne) hatine nivîsandin.
Zanewer, helbestvan û nivîskarê Kurd Xelîl Silêman Xabûr ê binavê Mela Xelîlê Mişextî hatî naskirin diyar e ew yek ji hozanvanên serdemê ye û li gor hin agahiyan, me wisa ew naskirî.
Birastî rondik û hêstiran rê nedan ez biçim û beşên dîtir ji pirtûkê bixwînim.
Dema min dest bi xwendina helbestan kir min hew dît ez ketime cîhaneke dîtir , weke mirov di derya yan di okyanûsan de winda bibe, wisa min ji bîr kir armanca min ji vê dîwanê çi bû.
Min biçûkbûna xwe liber lehengiya vî helbestvanê mezin dît, gelo ezê çawa di aliyê rêbaz û bedewiya helbestê de, bikaribim helbestên wî binirxînim?
Helbestên Mişextî neynika jiyana wî ya hejarî û derbideriyê ne, tiracîdiyên êkser, kul û derd, azar û hejarî nabin sedem û kelem di bêşiya îradeya wî ya bihêz ji bo zanîn û rizgariya gel û civaka wî,
Ger welatê min dipirsî baxê rizwanê min e
Yan bibêyî ew kî ne navda hor û wildanê min e
Kurd im û Kawa nijad im şêr ji bo me ser çemand
Padîşahê Kîşwer im alem di fermanê min e
Herweha xwe dike cangorî ji bo mirovahiyê, ew xêr û qenciyê dike armanca xwe ya sereke, bang û gaziya wî her ji bo şoreş û serhildana ye li dijî desthilatdariya dijminê netewa wî ne, herweha rûmet, dirav û saman destkeft in, her ji bo gel in.
Ey welat gava tu gazkey bo mirin ez hazir im
Qoçî qurban im belagêr gorî ye bo te ser im
Hazir im bo ceng û qadê tu bimînî serbilind
Çarde sal bûm ta ku ev ro her linava senger im
Helbestên Mişextî ne tenê neynika jiyana wî ne lê belê qonaxeke dûr û dirêj e ji dîrokeke aloz û tiracîdiyeke bi êş, xem û nalîna neteweke bindest e, ku ji berî hezarên salan tê tunekirin û qirkirin.
Em di çarçeweya helbestên wî de wêneyên binêşeyî yên herî bedew dibînin.
Herkesê ku hate dêrê dil li wê rêşa û çû
Mesteka tovê hewes çand her bi xo kêşa û çû
Mesteka tovê hewes çand wezneka zîwanê reş
Arezû mane di dil da her wekî mêşa û çû
Mişextî helbestên xwe bi malikîne û çarîne li ser ritim û newaya pêlewazan bi şêweyê klasîk nivîsandine, lê mijarên wî bigiştî li ser Riyalîzim(Rasteqîne) hatine nivîsandin.
Mişextî ne helbestvanekî romansi ye, çimkî gelek guhdanê nade evîn û pesn, xewn û xeyalan, mijaran dest pê dike bi hikmet dawî dike, û xwezaya bedew a welatê wî cihê herî mezin di helbesta wî de digire, û zimanekî pak û tevlîheviya herdu zaravayên sereke, Kurmancî û Soranî bi kar tîne.
Şikefta bab û bapîran şikefta kafiran nîne
Hemû war in ji bo jîran muqedestir ji wan nîne
Şikeft in medresa mêra şikeft in kargeha şêra
Li ser kop û binê şkêra dizanin xelik ku Kurd kî ne
Berê Mîdya û Sasanî şikeft bûn bo me xoş xanî
Li Havîn û li Zivstanê ji bo me war û hêlîn e
Tiştên ku dibin sedema xirabiyê û dûrketina ji erikê welatparêziyê, bi gunehbarî û tawanê bi şêwazê helbestên tenz binav û aşkere dike.
Herweha di helbesta rexnegêriyê de jî şareza ye, çend sernameyên helbestên rexne û hem tenz mînak:
-Bes e tu kurdîniyê bizane -Mirin çêtir e bo te-Kerê te razîbûna xwe diyar diket-Ez û Efleq-Caş û sîbaq-Caşê reben-Xwelî ser-Sofî tê kertir bimînit..HWD.
Di helbesta Telqîn bi zimanê Diza dibêje:
Xwendina telqînê li ser miriyan di îslamê de tune ye, çi hedîs û riwayet nînin, wisa rexne li melayê Kurd dike
Mela bes bike dilê me sotî
Kovan hezar in nahête gotî
Ew Kurdê jar û hinîyê pê reş
Arebî zanin herwekî Elweş
Şêwazê helbestên tenz li kesên bûyîn komonîst:
Tu komonîst î bi xwe ve mîst î
Kevlê beraz î mirar e pîst î
Lew na gemar bî ne xoşewist î
Nabêt dirêj kin ji bo te destî
Ji hêla Tenz, devavêtin û rexneyê di pesndariyê de jî zîrek e.
Ew kî ye xêr rêj û rencber serkejal û singê ban
Pêtivî wî ne hemî kes zor bi rêze nav cîhan
Ew kî ye coka dikolît erdê giş ber av dikit
Dexl û danî ew diçînît şîn dikit bistan û tan
Çavê min çavê hemî kes l`deste rengînê heye
Her bijît ew destê rengîn her bijît ew qareman
Di pesn û afrîna jina Kurd de dibêje:
Xulamê bejn û bala tim keça Kurda jina mala
Rewişt pakê çi şeyda tim rihana ber çem û nala
Mişextî kesekî welatparêz bû, hîç hejarî, xizanî û derbederiyê ne dikarîn wî ji rêça kurdîtiyê vegerînin.
Al, hilgirê mêranî û comerdiya pêşmergeyê mezin Mela Mustefa Berzanî bû, rêbaz û rewişta wî ya di têkoşînê de her ji bo doza miletê Kurd bû.
Tu bira bû hem çira bû meş`lê Kurd û welat
Te hemî Kurdek şiyar kir rakirin j`xewka giran
Kurd hemî vêt Mistefa bin Mistefa bo Kurd hemî
Navê te heta qiyamet dê nîgar bît l`defteran
