Konê Reş Di 20 ê gulana 2010 an de di gel herdû keçên Cegerxwîn Sûad û Selam çûm Batmanê. Min jî wek hevalên xwe beşdarî di rojên wêjeya Kurdî yên şaredariya Batmanê de kir.
Konê Reş u Osman Axa Kurê Emînê Perixanê
Mala Hecî Evdella an mala Emînê Ehmedê Perîxanê axayên êla Rema ne, piraniya wan bi destê tirkan hatine kuştin.. Vêca piştî vê bûyera diltezîn careke din ez li projeyê nivîsandina xwe a li dor çûna Batmanê vegeriyam.
Êlih(Batman): Erê, yekemîn car bû ku Êlihê dibînim. Êlih an Batman; Bajarekî nû ye nola Qamişloka min e. Bajarekî petrolî ye. Bajarê êlên deşta Bişêriyê û êlên çiyayê Rema; jorî û jêrî, çiyayê Qîra û Kercosiya ye. Ev bajar, bi hunera xelkên van êlên kurdan yên koçer û dêrîn hatiye ava kirin; Êla Sînka bi seroketiya mala Nêsir, Reşkota bi seroketiya mala Felîtê Quto, Receban di gundê Bilêdir, Tilmiz û Receba de, Kercosiyan bi seroketiya mala Hesen Şemdîn, Rema bi seroketiya mala Hecî Evdella û di rex wan de koçerên êla Elika ku ji van bavikan pêk tê: Cindika, Axika, Qatîxoka, Mala Remo, Mala Sîno û Mala Dîbo..
Konê Reş u Silêman axa
Lê piştî ku petrol li herêma wan êlan hatiye dîtin, karkerên petrolê jî hin bi hin li wan zêde bûne û wiha ew gund mezin bûye ta ku bû bajar. Vê paşiyê dewletê navê kurdî û gelêrî guhertiye; ji Êlihê kiriye Batman. Di roja îro de Batman ji 39 taxan pêk tê, hejmara rûniştiyên wê dor 400,000 neferî heye.
Di wan çend rojên ku min li Batmanê derbas kirin, bi germî min dixwest ku hina ji wan malmezinên van êlên kurdan yên dêrîn bibînim, wek birêz Necat ji mala Nêsir, lê mixabin dûrî Batmanê bû.. Ji Kercosiyan min Mihemed Selîm Akman ji mala Hesen Şemdîn dît, lê ew derfeta demê bi min re nebû ku dûr û dirêj pêre biaxifim.. Xweş bû ku min di rêka kak Murad re -ji Kurd-Der a Batmanê- kalemêrekî Reşkotan, bi navê Nicmeddînê Reşkotî ji gundê Lîçka Xazo dît. Min çend pirs li dor Reşkotan, Felîtê Quto û mala Hecî Mihemedê Mistê û zarokên wî; Sebrî, Seîd, Yaho jê kirin..
Ev bavik û êlane tev ne di mijara min de ne, dibe ku careke din li wan vegerim.. Mijara min êla Rema û mala Hecî Evdella ye, anko mala Emînê Ehmedê Perîxanê ye. Û bi teybetî mala Silêmanê Xelîlê Mihemedê Hecî Evdella ye, bavê hersê xortên ku di roja 1/8/2010 an de li gundê Meymûniyê, ser rêka Heskîf û Batmanê bi mayinekê şehîd ketin. Erê mebesta min ji vê yekê ku piraniya neferên mala Hecî Evdella bi destê tirkan hatine kuştin, bidim zanîn..
Li ser pirsyan û daxwazên min, kak Salih yê ku berpirsyareke di şaredariya Batmanê de û ew bi koka xwe ji gundên Kercosê ye, camêr texsîr nekir, ez bi xortekî nûhatî, spehî û lihevhatî bi navê Sadî yê Silêman Axa ji mala Hecî Evdella dam naskirin. Ez ji danûstandina wî xortî têr nebûm û qet min bîr nedibir ku rojekê ez ê di mirina wî de tiştekî binivîsim..
A dinî rojê 22/05/2010, danê esir, min xwe ji festîvalê vedizî û di gel Salih û Sadî me berê xwe da Şîpê Rema, gundê Meymûniyê bal Silêman Axayê Hecî Evdella bavê Sadî. Ez bi mereq bûm ku neferekî, kalemêrî ji mala Hecî Evdella bibînim û hin pirsên dîrokî jê bikim.
Li gundê Meymûniyê, bi Silêman Axa re rûniştim, di gel çend xortên din ji mala Hecî Evdella, min gelek pirsên dîrokî li dor Êla Rema, mala Hecî Evdella, Emînê Perîxanê, Xoybûnê û çûn û vegera Emînê Perîxanê a Binxetê jêkir.. Tevî ku temenê Silêman Axa di ser 73 salan re bû lê wî wek min nizanîbû.. Dawî wî ji min re got; A baş ku Sadî te bibe cem xalê min Osman, ew bêtir bi van çîrokan dizane..
Ta wê hingê qet min nizanîbû ku zarokên Emînê Perîxanê li jiyanê mane. Piştî ku Sadî çend telefon vekirin, em ji Meymûniyê vegeriyan Batmanê û dêreket me berê xwe da mala Osman axa Kurê Emînê Perîxanê, yê ku temenê wî 84 sal e. Eynî pirsan min ji wî jî kirin.. Di encamê herdû çavpêketinên min de bi Silêman axa û Osman axa re û xwendina min ji pirtûka Cegerxwîn a bi navê Folklora Kurdî, ez bi vê nivîsê derketim. Bê guman wê şaşî û kêmasî têde hebin, taqeta min wilo gihayê.. Û wek ku kurdan gotiye: Goşt bê hestî nîne. Belê, gotin ji negotinê bikêrtire. Û di vê biwarê de, ez van gotinên ku seydayê Cegerwîn di pêşgotina beşê duwem de ji Folklora Kurdî a bi navê (Avêtinaser Yan Şer û Serpêhatî), nivîsandiye ji xwendevanan re radixînim: ((Daxwaza me ji nivîsandina van (Şer û Serpêhatî û Îstiranan) eve, ko em karibin sergêjî û bextreyên miletê Kurd deynin berdestî wan mirovan, ko dixwazin di pêşiya miletê xwe de çend gavan di meydana rêzanî de bi pêş de bavêjin; da wekû karibin raboriyên miletê xwe bi rast û dirist nasbikin û careke dî ew jî, nekevin nav çirava çewtî û şaşiyan; da em karibin bidin zanîn, ko miletê Kurd ji kevnare de di Kurdistanê de bi gernasî li berxwe daye û serê xwe ji kesî re dananiye..))
Ji zarokên Hecî Evdella yên navdar; Ehmed, Mihemed, Îbrahîm, Xelef û Evdilrehman e. Ehmed, di dawiya çerxê 19 an de bi destê leşkerên Tirka û hin êlên herêmê hatiye kuştin. Ji Ehmed du kur bi navê Seîd û Emîn mane. Seîd ji Eyşo, Eyşanê ye (Eyşo, ji mala Mîrza, ji eşîra Receba ye), Emîn ji Perîxanê ye (Perîxanê, ji Heskîfê, mala Elî Axa ye). Piştî kuştina Ehmed, Îbrahîm, jinbira xwe Perîxanê mehir kiriye û çar kur ji Perîxanê û Îbrahîm çêbûne; Misto, Omer, Evdilla û Elî. Paşê Îbrahîm jî bi destê Tirkan hatiye kuştin û Perîxanê jinbî maye.. Di jinbîbûna xwe de, Perîxanê meznahiya Rema kiriye û navê wê bi gernasî di herêma Bişêriyê, Heskîf, Midyadê û Xerzan de belav bûye.. Perîxanê, ji wan jinên kurdan yên bi mêranî û cegerdariya xwe nav daye. Wê jî bi zarokên xwe re serî li ber tirka hildaye û ji ber vê yekê pêlekê ketiye zindana Diyarbekirê de û Wiha zarokên wê yên ji Ehmed û ji Îbrahîm bi navê wê hatin naskirin.. Wek Emînê Perîxanê.. an Emînê Ehmedê Perîxanî ku di kurdistanê tevî de bi vî navê dawî hatiye naskirin, tevî ku dewleta Kemalî paşnavê wan kiriye Ozdemir, lê her ew bi navê mala Perîxanê naskirî ne. Her pênc zarokên Perîxanê; Emîn, Misto, Omer, Evdilla û Elî li ber tirkan rabûne û bi destê wan hatine kuştin.. Perîxanê di sala 1960 de mirîye û gora wê li gundê Zaxora ye. Dibêjin dema ku Perîxanê di zindana Diyarbekir de bû, kurê wê Omer yê ku firar bû û sergêjek ji tirkan re çêdikir, cilên babaderwêşan li xwe kiriye û di gel Feqe Mihemed çûye serdana wê, bê ku kes wî nas bike..
